طراحی سلامت محور فضای سبز کلان شهرها و مجتمع های مسکونی
گیاهانی که برای پوشش فضای سبز شهر ها در حد وسیعی به کار گرفته می شوند، ضروری است علاوه بر سازگاری با نوع اقلیم و شرایط خاک اثرات دگر آسیبی یا Allelophaty بر گونه های دیگر نداشته و برای انسان نیز آلرژی زا و مشکل آفرین نباشند. همچنین این نکته در خصوص شهرهایی با آلودگی هوا نظیر کلان شهر تهران بیشتر باید مورد توجه باشد زیرا مطالعات نشان می دهند که میزان تولید گرده توسط گیاه و حساسیت زایی گرده گیاهان در مناطق با آلودگی هوا بیشتر خواهد شد.
امروزه با توجه به افزایش روزافزون موارد ابتلا به بیماری های آلرژیک بویژه بیماری هایی همچون آسم و یا آلرژی بینی (رینیت آلرژیک) و با علم به اینکه دانه های گرده گیاهان مهم ترین عامل آلرژی بینی و آسم در ایران و بسیاری از نقاط جهان می باشند. بنابراین در نظر گرفتن شاخص های سلامت برای ایجاد فضای سبز با آلرژی زایی پایین در شهر ها و مجتمع های مسکونی می تواند کمک شایانی در کنترل انتشار آلاینده های بیولوژیک یعنی گرده گیاهان آلرژی زا در هوای تنفسی محل سکونت داشته باشد. متخصصین در مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران می توانند در این زمینه راهنمایی های لازم جهت طراحی سلامت محور فضای سبز را داشته باشند.
دانه گرده گیاه چیست؟
دانه های گرده سلول های جنسی نر گیاهان می باشند. دانه های گرده برای باروری و تولید مثل گیاهان لازم می باشند. دانه های گرده از نظر اندازه، شکل و تزئینات تنوع بسیاری دارند! اغلب دانه های گرده اندازه ای بین 30 تا 50 میکرومتر دارند هر چند که گرده هایی با اندازه کوچکتر و یا بزرگتر از این محدوده نیز وجود دارد.
تقویم گرده افشانی گیاهان
آب و هوا و اقلیم هر منطقه در کشور می تواند بر روی دوره گرده افشانی گیاهان آلرژی زا اثرات بسزایی داشته باشد! در کشور ایران و بسیاری از نقاط جهان، گرده افشانی درختان به طور معمول در فصل بهار، چمن ها در فصل بهار و اوایل تابستان و علف های هرز در تابستان و اوایل پاییز صورت می گیرد. برای آگاهی از دوره گرده افشانی گیاهان حساسیت زا در ایران به بخش تقویم گرده افشانی گیاهان آلرژی زای شایع در ایران در لینک ذیل مراجعه نمایید.
تقویم گرده افشانی گیاهان آلرژی زای شایع در ایران
انواع گیاهان از نظر گرده افشانی و گل دهی
معیارهای مختلفی برای گروه بندی گیاهان در نظر گرفته می شود، اما آنچه از نظر حوزه آلرژی و حساسیت برای افراد مبتلا به بیماری های آلرژیک تنفسی مانند آلرژی بینی و یا آسم مهم است، نوع گرده افشانی گیاهان آلرژی زا می باشد.
مفهوم گرده افشانی به انتقال دانه های گرده از اندام جنسی نر (مانند بساک پرچم های گل ها) اندام جنسی ماده (نظیر کلاله مادگی) اطلاق می گردد. گرده افشانی می تواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد.
در گرده افشانی مستقیم عامل محیطی یا خارجی برای انتقال دانه های گرده لازم نیست. اما در بسیاری از گیاهان گرده افشانی غیر مستقیم است و عوامل مختلفی در گرده افشانی گیاه نقش دارند که عبارتند از: وزش باد (گیاهان بادپسند)، حشرات (گیاهان حشره پسند)، حیوانات (گیاهان حیوان پسند)، جریان آب (گیاهان با گرده افشانی از طریق آب) و انسان (گیاهان با گرده افشانی توسط انسان).
یکی دیگر از معیارهای تقسیم بندی گیاهان، سیستم گل دهی آنها است: گیاهان تک پایه (گل های نر و ماده روی یک گیاه)، گیاهان دو پایه (گل های نر و ماده روی دو گیاه جدا از هم ) و گیاهان گلدار کامل (ساختار جنسی نر و ماده روی یک گل).
نکته بسیار مهم در کنترل و کاهش انتشار گرده گیاهان آلرژی زا آن است که به طور کلی افراد آلرژیک باید حتما برای خانه و یا فضای سبز اطراف محل سکونت خود از گیاهان گلدار کامل و یا گیاهان تک پایه استفاده نمایند. همچنین در صورت استفاده از گیاهان دو پایه باید از جنس ماده این نوع گیاهان استفاده شود.
گیاهان مناسب فضای سبز برای بیماران آلرژیک
- به طور کلی انتخاب گیاه با آلرژی زایی پایین برای داخل خانه و یا فضای سبز اطراف محل سکونت، کار آسانی نیست! اما در صورت ابتلا به آلرژی بینی و یا آسم و یا برای پیشگیری از افزایش شیوع بیماری های آلرژیک تنفسی در منطقه باید موارد ذیل برای تهیه و کاشت گیاهان در نظر گرفته شود:
- گیاهانی که گرده افشانی آنها توسط حشرات صورت می گیرد از نظر آلرژی زایی و ایجاد حساسیت از درجه اهمیت اندکی برخوردار هستند و لذا از آنها می توان برای ایجاد فضای سبز استفاده نمود.
- مناسب است که برای فضای سبز و باغچه ها ازگیاهانی که دارای گل کامل می باشند، استفاده نمود. به عبارتی ساختارهای جنسی نر و ماده بر روی یک گل باشند. گرده این گیاهان به طور معمول به اطراف انتشار نیافته و لذا باعث ایجاد آلرژی و حساسیت نمی شوند.
- اگر تصمیم بر استفاده از گیاهان و درختان تک پایه می باشد، باید از پایه ماده برای فضای سبز استفاده گردد. پایه نر باعث تولید حجم بالای از دانه های گرده که اغلب سبک بوده و با جریان باد به اطراف منتقل می شوند، می گردد.
- توصیه می شود از گیاهانی استفاده شود که دانه های گرده آن با منابع آلرژی زای دیگر واکنش متقاطع نداشته باشد!
- توصیه می شود از چمن ها برای پوشش زمین و باغچه استفاده نشود. گرده افشانی چمن ها اغلب از طریق جریان باد انجام می شود و می توانند عامل مهمی برای بروز و یا تشدید علائم آلرژی باشند.
- برای انتخاب و آگاهی از خصوصیات گیاه شناسی گیاهان مناسب برای فضای پیش از تهیه و استفاده از گیاه مزبور، با یک باغبان و یا متخصص گیاه شناسی مشورت نمایید.
- با توجه به آنکه باغبانی و کار در فضای سبز موجب مواجهه بیشتر با دانه های گرده گیاهان آلرژی زا و همچنین اسپور (هاگ) کپک ها و قارچ ها می شود، باید توصیه های کاربردی در نوشتار "نکات مهم در باغبانی و گلکاری برای بیماران با حساسیت و آلرژی" بدقت مطالعه شده و در هنگام باغبانی مد نظر قرار داده شوند.
دکتر محمد علی عصاره زادگان- دکتر مریم شریف
مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران
جهت دریافت خدمات تخصصی در خصوص طراحی سلامت محور فضای سبز کلان شهرها و مجتمع های مسکونی به آدرس مرکز و یا با شماره تلفن مرکز تحقیقات ایمونولوژی تماس حاصل نمایید.
تهران، ستارخان، خیابان نیایش، بیمارستان رسول اکرم (ص)، ساختمان شماره ۳، طبقه سوم، مرکز تحقیقات ایمونولوژی
- تلفن ۶۴۳۵۲۶۵۹-۰۲۱