زنده ماندن در برابر COVID-19: از منظر ايجاد تحمل در برابر بيماري
زنده ماندن در برابر COVID-??: از منظر ايجاد تحمل در برابر بيماري
304362.mp3
زنده ماندن در برابر COVID-19: از منظر ايجاد تحمل در برابر بيماري
در مطلبي که خانم Janelle S. Ayres سردبير Science Advances از سلسله مجلات وزين Science در تاريخ ?? آوريل ???? به چاپ رسانده مبحث مقابله با بيماري COVID-?? از منظري متفاوت و جالب مورد بررسي قرار گرفته است. در اين مجال، به اهم مطالبي که نگارنده مورد بحث قرار داده اشاره مي شود. خوانندگان محترم جهت مطالعه مطلب اصلي به منبع ذکر شده در انتهاي اين متن ارجاع داده مي شوند.
در مواجه با اين ويروس جديد، دولت ها در کشورهاي مختلف از اقدامات بي سابقه اي چون انواع قرينطينه سازي و فاصله گذاري اجتماعي استفاده کرده اند. از سوي ديگر، دانشمندان در بخش هاي خصوصي و دولتي وارد مسابقه اي براي توليد واکسن موثر برضد اين ويروس شده اند. اما تمام اين تمهيدات نقطه ضعفي مشترک دارند و آن اين است که اين روش ها هيچکدام نمي توانند کمکي به افرادي بکنند که دچار بيماري شده و در حال مرگ هستند. در حال حاضر، درمان هايي که براي مقابله با COVID-?? در حال استفاده هستند و حتي توسط WHO هم به طور ترکيبي مورد بررسي مي باشند شامل داروهاي ضد ويروسي (از قبيل داروهاي ضد HIV، مالاريا و ساير داروهايي که ممکن است بتوانند جلوي تکثير ويروس را بگيرند) و يا سرم افراد بهبود يافته مي باشند. اما در نهايت هدف تمام اين درمان ها جلوگيري از تکثير ويروس است.
داروهاي ضد ويروسي احتمالا مي توانند با کوتاه کردن دوره عفونت و کاهش انتقال ويروس در مورد بيماران دچار به نوع ملايم COVID-?? کارايي داشته باشند. ولي اين موارد در مورد بيماراني که دچار شکل شديد بيماري شده اند، در قسمت هايي از قبيل ICU بستري بوده و در حال دست و پنجه نرم کردن با مرگ مي باشند جزء خطوط اول درمان به حساب نيامده و تقريبا کارايي ندارند. چنين بيماراني با مشکلاتي مثل پنوموني، سندرم حاد تنفسي، شوک سپتيک و ازکارافتادگي ارگان هاي مختلف مواجه مي باشند و تمام اينها مواردي هستند که در اثر پاسخ بدن فرد به ويروس ايجاد مي شود نه مستقيما توسط خود ويروس.
در چنين بيماراني مهم ترين اقدام ممکن آن است که وضعيت فيزيولوژيکشان درحالت پايدار حفظ شود و برايشان به طريقي زمان بخريم تا بتوانند از مسير پيشرفت به سمت مرگ تغيير جهت داده و کم کم شروع به بهبود يافتن نمايند. بدين منظور، در حال حاضر پزشکان از مراقبت هاي حمايتي (supportive care) چون ونتيلاسيون مکانيکي، کنترل فشار خون، اکسيژن رساني و يا داروهاي ضد انعقاد کمک مي گيرند نه از داروهاي ضد ويروسي. مطالعات گذشته در مورد آنفولانزا نشان داده که تقريبا ??% افرادي که دچار آنفولانزاي حاد مي شوند با وجود استفاده از داروهاي ضد ويروسي فوت مي کنند. اين مورد نشان مي دهد که يکي از عوامل تعيين کننده در سرنوشت اين بيماران پاسخي است که بدن آنها به عفونت مي دهد.
حال دقت داشته باشيم که در وضعيتي که سيستم هاي سلامت در کشورهاي مختلف با مشکل کمبود امکانات حمايتي جهت درمان بيماران حاد مواجه مي باشند تقريبا تمام دانشمندان بر ساخت داروهاي ضد ويروسي تمرکز کرده و از داروهايي که بتوانند در دوره عفونت حاد وضعيت فيزيولوژيک بيماران را بهبود ببخشند غافل شده اند. وجود درمان هاي حمايتي به پزشکان امکان مي دهد که وضعيت فيزيولوژيک بيماران بدحال را حفظ نمايند و از سوي ديگر چنين داروهايي برخلاف داروهاي ضد ويروسي ريسک کمتري از نظر ايجاد سويه هاي مقاوم به دارو دارند چراکه هدف داروهاي حمايتي حفظ سلامت ميزبان است نه از بين بردن ويروس.
جالب آنکه، در حال حاضر هيچ دليل علمي وجود ندارد که توضيح دهد چرا ما روي رسيدن به چنين درمان هايي تمرکز نمي کنيم. مکانيسم هايي که در مجموع تحت عنوان تحمل به بيماري (disease tolerance) ناميده مي شوند در واقع حاصل عملکرد مکانيسم هاي دفاعي بدن بيمار بوده و تقريبا همان هدفي را دنبال مي کنند که مراقبت هاي حمايتي (supportive care) در پيش مي گيرند. بعلاوه، اين مکانيسم ها عمکردهاي ضد ويروسي هم داشته و در خنثي سازي عامل پاتوژن نقش دارند. در اين خصوص، در بين درمان هايي که اين روزها براي COVID-?? استفاده مي شود تعدادي از آنها رويکردهاي ضد ويروسي مشابه بدن را در پيش گرفته اند که از جمله آنها مي توان به استفاده از مهار کننده هاي اجزاء سيستم ايمني ذاتي مثل IL-? و يا مهارکننده هاي فعاليت Inflammasome ها اشاره کرد. اما در مورد چنين روش هايي هم دو نگراني عمده وجود دارد: اول آنکه، با توجه به اينکه اين روش ها سيستم ايمني فرد را مهار مي کنند باعث افزايش احتمال ابتلا به ويروس يا عفونت ثانويه با باکتريها مي شوند. ديگر آنکه، زمانيکه که بيماران سندرم حاد تنفسي به مرحله هايپوکسي و مراقبت هاي ويژه مي رسند مکانيسم هايي که منجر به چنين آسيب هايي شده اند ديگر کار خودشان را کرده اند و تمرکز روي مراحل اوليه اي که ديگر اتفاق افتاده اند به نظر اقدامي سوال برانگيز مي رسد.
حال آنکه، روش منطقي تر مي تواند تمرکز روي جنبه هايي از وضعيت مريض باشد که باعث حفظ و در ادامه بهبود شرايط فيزيولوژيک او پس از وقوع اين آسيب ها مي شوند. دقت به اين نکته لازم است که در زمان ايجاد هر نوع همه گيري و شيوع گسترده يک عامل عفوني ما از قبل مسلح به داروهاي ضد ميکروبي نيستيم که اگر بوديم اصلا همه گيري اتفاق نمي افتاد. اما، به خوبي مي دانيم که سيستم بدن چطور کار مي کند و، صرف نظر از دليل ايجاد بيماري، مسيرهايي که منجر به آسيب به بدن بيمار و نهايتا فوت او مي شوند مشخص و محدود هستند. بنابراين، مي توانيم داروهايي که در برابر بيماري تحمل ايجاد مي کنند (disease tolerance drugs) توليد کنيم. چنين داروهايي با کم کردن عوارض پاتولوژيک و حفظ شرايط فيزيولوژيک بيماران مي توانند در زمانيکه به دنبال واکسن هاي موثر و درمان هاي ضد ميکروبي هستيم ميزان مرگ و مير را به شدت کاهش داده و حتي در موارد همه گيري هايي که احيانا در آينده اتفاق مي افتند مفيد باشند.
پاسخ ساده به اينکه چرا چنين خلاء مهمي در مواجه به چنين بيماري هايي هميشه وجود داشته اين است که نقص در نوع نگرش اکثر دانشمندان به اين موضوع برمي گردد . زمينه هايي چون ايمونولوژي و ميکروبيولوژي تمام تمرکز خود را بر رسيدن به راه هايي براي از بين بردن عوامل عفوني گذاشته اند. نمي توان انکار نمود که در طول تاريخ چنين تلاش هايي هميشه ارزشمند بوده و منجر به ريشه کني بيماري هاي مرگبار شده است اما اين موارد کافي نيستند. چه بسا به جاي اينکه از خود بپرسيم "چطور با عفونت ها مبارزه کنيم؟" بهتر باشد بپرسيم "چطور در برابر عفونت ها زنده بمانيم؟".
براي رسيدن به پاسخ به چنين سوالي بايستي در سطوح مولکولي، سلولي، ارگان، فيزيولوژيک و ارگانيسمي تحقيقاتي جامع صورت گيرد. در مورد COVID-?? ما در حال حاضر بيشتر مکانيسم هاي پاتوژنز بيماري را مي دانيم و وقت آنست که دنبال مکانيسم هايي باشيم که عملکرد طبيعي را به بدن برمي گردانند و اينکه چطور مي توانيم با داروها اين مورد را محقق سازيم. به عنوان مثال، وقتي درک کنيم که چگونه عملکرد مختل شده ريه به حالت اوليه برمي گردد مي توانيم در هنگام عفونت اوضاع را بهبود بخشيم.
ايجاد سندرم حاد تنفسي به طور عمده به دليل هايپوکسي است که خود به خاطر آسيب ديدن سلولهاي هاي اپيتليال و اندوتليال ريه، تجمع مايعات در ريه و نهايتا کاهش تبادل گاز مي باشد. بازجذب مايعات و توليد سورفکتنت ها بستگي به عملکرد متابوليک سلولهاي اپيتليال ريه دارد. مثلا بايستي از خود سوال کنيم که آيا مي توانيم متابوليسم اين سلولها را دستکاري کنيم تا از طريق آن بتوانيم توليد و ترشح سورفکتنت ها را حفظ کرده باعث بازجذب مايعات شده و نهايتا از آسيب هاي پاتولوژيک ناشي از سندرم حاد تنفسي جلوگيري نماييم؟ از سوي ديگر مي دانيم که سد اپيتليال-اندوتليال ريه در اثر عملکردهاي التهابي سلولهاي ايمني دچار آسيب مي شود. حال بايستي از خود سوال کنيم آيا مي توانيم فيزيولوژي سلولهاي اپتيليال و اندوتليال را طوري دستکاري کنيم که اين سلولها در برابر سيگنال هاي پاتوژنيک ايجاد شده مقاوم شده و با حفظ سد اپيتليالي ريه جلوي تجمع مايعات و انتقال ضعيف گازها را بگيرند؟ آيا مي توانيم از درمان هاي موجود براي ساير بيماريهاي ريوي الگو بگيريم؟ آيا با دقت در پيشرفت هايي که در ساليان اخير در حوزه هايي چون ترميم زخم، عملکرد سيستم عروقي، و بيماريهاي متابوليک ايجاد شده مي توانيم به ايده هاي جديدي برسيم؟ آيا پاسخ ما نهفته در چگونگي ايجاد تحمل در برابر بيماري در بدن ناقلين بدون علامت COVID-?? يا موارد ملايم آن مي باشد؟
در نهايت اينکه فراخواني و استفاده از اطلاعات متخصصين زمينه هاي مختلف و پوشش دادن تمام جنبه هاي فيزيولوژيک ميزبان و پاتوژن مي تواند به ما کمک کند که بهتر با پديده پيچيده نجات ميزبان از عفونت و چگونگي غلبه بر آن آشنا شويم.
شايد اگر کمي تمرکزمان را از روي خود ويروس برداشته و قدم فراتر بگذاريم بتوانيم ياد بگيريم چگونه در برابر آن زنده بمانيم.
دکتر شهره نيکو
دکتري تخصصي ايمونولوژي
niko.sh
iums.ac.irتاريخ : مي ????
منبع:
?. DOI: ??.????/sciadv.abc????
Title: Surviving COVID-??: A disease tolerance perspective
Title: Surviving COVID-??: A disease tolerance perspective
:
