یک پژوهش تازه که در مجله npj Antimicrobials and Resistance منتشر شده است هشدار می‌دهد که برخی از رایج‌ترین داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی، از جمله مسکن‌هایی چون ایبوپروفن و استامینوفن، ممکن است به‌طور ناخواسته روند شکل‌گیری مقاومت آنتی‌بیوتیکی را تسریع کنند. مقاومت آنتی‌بیوتیکی، که به گفته سازمان جهانی بهداشت یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای رو به رشد در سلامت عمومی جهانی است، در سال ۲۰۱۹ با ۴.۹۵ میلیون مرگ در سراسر جهان مرتبط بوده است. در سال‌های اخیر شواهد رو به افزایش نشان داده است که عوامل متعددی، علاوه بر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، در تشدید این بحران نقش دارند. گروهی از داروهایی که در ابتدا تصور می‌شد ارتباطی با مقاومت آنتی‌بیوتیکی ندارند ــ داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی شامل مسکن‌ها، داروهای قلبی‌عروقی، داروهای ضداسید، ضددردهای مخدر و برخی داروهای متابولیک ــ اکنون تحت بررسی دقیق‌تر قرار گرفته‌اند. مطالعه جدید انجام‌شده در دانشگاه استرالیای جنوبی در آدلاید، به رهبری هنریتا ونتر، گامی دیگر در جهت روشن‌سازی این مسئله برداشته است.

پژوهشگران این دانشگاه با تمرکز بر خانه‌های سالمندان، محیطی که سالمندان روزانه چندین دارو مصرف می‌کنند و میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها نیز در آن بسیار بالا است، به بررسی این پرسش پرداختند که آیا داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی می‌توانند اثر جهش‌زای آنتی‌بیوتیک سیپروفلوکساسین را تشدید کنند یا خیر. سالمندان ساکن این مراکز اغلب ترکیبی از داروهای مسکن، داروهای خواب، داروهای ضدفشار خون، دیورتیک‌ها و داروهای متابولیک دریافت می‌کنند و برخی از آنان ممکن است تا نه داروی متفاوت را در یک روز مصرف کنند. از سوی دیگر، آن‌ها یکی از پرمصرف‌ترین گروه‌های آنتی‌بیوتیک هستند و داروهایی مانند سیپروفلوکساسین، که به‌طور گسترده برای درمان عفونت‌های رایج دستگاه ادراری تجویز می‌شود، به دلیل مصرف مکرر در این جمعیت به ظهور سویه‌های مقاوم باکتریایی کمک کرده است.

پژوهشگران برای بررسی اثر داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی بر مقاومت باکتریایی، از نه داروی پرمصرف استفاده کردند: ایبوپروفن، دیکلوفناک، استامینوفن، فوروزماید، متفورمین، آتورواستاتین، ترامادول، تمازپام و پسودوافدرین. این داروها در غلظت‌هایی مشابه با آنچه در روده افراد سالمند مشاهده می‌شود مورد آزمایش قرار گرفتند. دو سویه باکتریایی به‌عنوان مدل انتخاب شد: سویه استاندارد آزمایشگاهی Escherichia coli BW25113 و سویه انسانی E. coli 6146 که از نمونه مدفوع یکی از ساکنان خانه سالمندان جدا شده بود. پژوهشگران ابتدا میزان جهش‌هایی را که به دنبال قرار گرفتن باکتری‌ها در معرض ترکیب داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی و سیپروفلوکساسین رخ می‌دهد اندازه‌گیری کردند و سپس با استفاده از آزمایش‌های ژنومی و بررسی حساسیت دارویی، ماهیت مقاومت ایجادشده را تحلیل کردند.

یافته‌ها نشان داد دو مسکن بسیار رایج، یعنی ایبوپروفن و استامینوفن، در غلظت‌هایی که در دستگاه گوارش انسان قابل انتظار است، به‌طور قابل توجهی جهش‌های القاشده توسط سیپروفلوکساسین را افزایش می‌دهند. این افزایش نه تنها به صورت تعداد بیشتر جهش‌یافته‌ها بلکه با افزایش تراکم سلولی و ظرفیت بازتولید باکتری‌هایی که در حضور آنتی‌بیوتیک زنده مانده بودند، قابل مشاهده بود. سایر داروها مانند دیکلوفناک و فوروزماید نیز باعث افزایش جهش نسبت به گروه کنترل شدند، اما داروهایی مانند ترامادول، تمازپام و پسودوافدرین اثر اندکی بر فراوانی جهش داشتند. بخشی از مکانیسم‌های زیربنایی این پدیده نیز روشن شد؛ برای مثال، مشخص شد که دیکلوفناک میزان دسترس‌پذیری زیستی سیپروفلوکساسین را افزایش می‌دهد، بنابراین افزایش جهش‌ها نمی‌تواند حاصل کاهش غلظت آنتی‌بیوتیک باشد.

در آزمایش‌های ترکیبی مشخص شد که مصرف همزمان ایبوپروفن و استامینوفن باعث ایجاد جهش‌هایی مشابه با اثر ایبوپروفن به‌تنهایی می‌شود و اثر تجمعی مشاهده نگردید، اما جهش‌یافته‌هایی که در معرض دو داروی غیرآنتی‌بیوتیکی قرار گرفته بودند، مقاومت بسیار بالاتری به سیپروفلوکساسین نشان دادند. در برخی موارد مقاومت به این دارو تا سی‌ودو برابر افزایش یافت. افزون بر این، مقاومت ایجادشده تنها محدود به دسته فلوروکینولون‌ها نبوده و به آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین، سفتازیدیم، مروپنم، لووفلوکساسین و مینوسیکلین نیز قابل تعمیم بود. این گستره وسیع مقاومت نشان می‌دهد که ترکیب برخی داروهای روزمره با آنتی‌بیوتیک‌ها، حتی بدون داشتن اثر ضدباکتریایی، می‌تواند بر نحوه تکامل و بقای باکتری‌ها تأثیر بگذارد و پیامدهای قابل توجهی برای درمان عفونت‌ها داشته باشد.

پژوهشگران تأکید کردند که این یافته‌ها زنگ خطری برای سیاست‌گذاران و پزشکان است؛ زیرا نشان می‌دهد که داروهایی که تصور می‌شد در برابر مقاومت آنتی‌بیوتیکی بی‌خطر هستند ممکن است نقش پنهانی در تشدید این بحران ایفا کنند. به ویژه در سالمندان و افرادی که چند دارو را همزمان مصرف می‌کنند، به‌نظر می‌رسد ترکیب برخی داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی با آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین می‌تواند به ایجاد جهش‌هایی منجر شود که مقاومت باکتری‌ها را تقویت می‌کند. به گفته تیم تحقیقاتی، این نتایج ضرورت بازنگری در الگوهای تجویز همزمان داروها و در نظر گرفتن اثرات جانبی غیرمنتظره آن‌ها را بیش از پیش آشکار می‌کند. در نهایت، این پژوهش تصویری پیچیده‌تر از مقاومت آنتی‌بیوتیکی ارائه می‌دهد و تأکید می‌کند که باید مصرف تمام داروها، نه تنها آنتی‌بیوتیک‌ها، در چارچوب تأثیر احتمالی بر مقاومت باکتریایی مورد توجه قرار گیرد.