امروزه دانه گرده در گياهان از جمله گياه برگ نو شايع ترين عامل ايجاد آلرژي بيني (رينيت آلرژيک يا آلرژي فصلي) در ايران مي باشند! گرده گياهان بعداز ورود به بدن از طريق مجاري تنفسي مي تواند باعث واکنش آلرژيک در افراد حساس شوند.

در دهه هاي اخير شيوع بيماري هاي آلرژيک تنفسي رو به افزايش بوده است و اکنون آلرژي هاي تنفسي مانند آلرژي بيني و يا آسم از شايع ترين بيمار ي هاي غيرواگير در ايران و جهان به شمار مي آيند!

در اين نوشتار سعي شده است بر اساس منابع معتبر علمي و تحقيقاتي، مخاطبين گرامي با يکي از آلرژي زاترين درختچه ها در ايران، يعني درختچه برگ نو، که به طور گسترده اي به عنوان گياه زينتي در فضاهاي سبز شهري و خانگي کاشته شده است، آشنا شوند.

گياه شناسي درختچه برگ نو

گياه برگ نو يا مندارچه با نام علمي ليگاستروم (Ligustrum) و نام عمومي Privet و يا Primprint  درختچه اي با ارتفاع حداکثر ? تا ? متر، عضوي از خانواده زيتون يا اولياسه (Oleaceae) مي ­باشد. بر اساس لغت نامه دهخدا در برخي مناطق کشور مانند آستارا به برگ نو، مندارچه نيز گفته مي شود.

جنس ليگاستروم  شامل ?? تا ?? گونه است و در پوشش گياهي بيشتر نقاط ايران به صورت پراکنده و به عنوان تزئيناتي کشت شده است. به طور معمول در بيشتر شهرهاي ايران گونه اي هميشه سبز از اين گياه به نام برگ نو معمولي يا برگ نو اروپايي با نام علمي ليگاستروم ولگاري (Ligustrum vulgare) کاشته شده است.

گونه هاي جنس ليگاستروم شامل گونه هاي مختلفي مي باشد که تعدادي از آنها هميشه سبز و برخي ديگر خزان شونده هستند. گياه برگ نو داراي شاخه هاي متعدد به صورت قائم و برگهاي بيضوي منتهي به نوک باريک است.

گلهاي گياه برگ نو سفيد، معطر و مجتمع بصورت خوشه هاي متعدد به طول ? تا ? سانتيمتر و پرگل، منظم و دو جنسي هستند. اين گل ها داراي اسانس قوي و بوي تند هستند که براي برخي از افراد ممکن است نامطبوع و ناخوشايند باشد.

کاسه گل گياه برگ نو استکاني شکل و غالباً کوچک و معمولاً متشکل از ? کاسبرگ پيوسته مي باشد. گلبرگ ها معمولي ? تايي يا بيشتر به صورت جدا و گاهي به هم پيوسته و داراي لوله گلي کوتاه يا بلند هستند. پرچم ها به تعداد ? و يا ? تايي که به گلبرگ ها اتصال يافته و به طور متناوب با برچه ها قرار گرفته و داراي ميله کوتاهي هستند .

موسم گلدهي و گرده افشاني گياه برگ نو از ارديبهشت ماه تا انتهاي خرداد ماه به طول مي انجامد که البته اين دوره گرده افشاني  تحت تاثير شرايط آب و هوايي و منطقه جغرافيايي ممکن است تغيير نمايد.

 ميوه ها ي گياه برگ نو به صورت سته اي، به رنگ سياه براق، کوچک به قطر ? تا ? ميليمتر هستند. هر ميوه داراي يک تا چهار بذر مي باشد. اين ميوه ها سمي مي باشند!  اما توسط برخي از پرندگان به آساني خورده مي شوند و بذر آنها از طريق مواد دفعي پرنده، پراکنده مي گردد.


پوشش گياهي برگ نو در ايران و جهان

گياه برگ نو تقريباً در تمام نقاط انتشار داشته ولي بيشترين گونه هاي آن بومي مرکز و جنوب اروپا، شمال آفريقا و جنوب غرب آسيا است که از ايرلند تا مراکش و از شرق تا لهستان و جنوب غرب گسترش دارد.

گياه برگ نو، گياهي محبوب نزد مسئولين فضاي سبز شهري

به طور کلي گياه برگ نو  به اندکي رطوبت نياز دارد و مي تواند در نواحي گرم و خشک، کم آبي را به طور نسبي تحمل نمايد. همچنين قادر است در انواع مختلفي از خاک هاي اسيدي و قليايي  رشد نمايد.

بنابراين اين گياه به عنوان گياهي کم توقع شناخته شده و توان بالايي در سازگاري با محيط هاي گرم و سرد دارد. يکي ديگر از خصوصيات سازگاري  گياه برگ نو آن است که گرد و خاک صدمه زيادي به آنها نمي رساند.

با توجه به خصوصيات سازگاري بالاي گياه برگ نو  با محيط و نياز اندک آن به آبياري، در دهه هاي اخير در بسياري از مناطق شهري ايران گياه برگ نو مورد توجه مسئولين فضاي سبز شهري قرار گرفته و تقريبا در اغلب مناطق ايران کشت شده است!


در شکل ذيل نقشه پراکندگي پوشش گياهي درختچه برگ نو در استان هاي مختلف ايران به تفکيک نشان داده شده است.  اين نقشه  پراکنش گياه برگ نو در ايران بر طبق گزارش ها و آمارهاي سازمان محيط زيست، سازمان جنگلها و مراتع، جهاد کشاورزي، دانشکده هاي کشاورزي و منابع طبيعي، فضاي سبز و شهرداري هاي ?? استان ايران تا اسفندماه ???? مي باشد.


آلرژي زايي گرده گياه برگ نو

به طور کلي گياه برگ­ نو گونه ­اي از گياهان گلدار متعلق به خانواده اولياسه يعني همان خانواده اي است که درخت زيتون نيز از اعضاي آن مي باشد.

خانواده اولياسه يکي از خانواده هاي گياهي است که گرده گياهان اعضاي آن براي انسان آلرژي زا مي باشند!

گرده گياه برگ نو و يا گرده درخت زيتون از عوامل تشديد کننده آلرژي بيني يا همان رينيت آلرژيک بهاره هستند و همچنين گرده اين گياهان با برخي ديگر از گرده هاي گياهان و يا مواد غذايي آلرژي زا واکنش متقاطع دارند.

در سالهاي اخير مطالعات مختلف و متعدد، آلرژي زا بودن گرده اغلب اعضاي خانواده اولياسه و نقش آنها را در ايجاد بيماري هاي آلرژيک تنفسي در نقاط مختلف جهان به اثبات رسانده اند. به عنوان مثال گرده درخت زيتون (هم خانواده گياه برگ نو) عامل بسياري از موارد حساسيت هاي تنفسي در نواحي مديترانه، ايالات متحده و اغلب کشورهاي قاره اروپا مي باشد .

اما آنچه که اغلب در استفاده از اعضاي اين خانواده (مانند درختچه برگ نو و يا درخت زيتون) جهت طراحي فضاي سبز پارک ­ها و خيابان­ هاي شهرها توجه نمي گردد، توانايي بالاي حساسيت زايي گرده اين گياهان مي باشد!

به عنوان مثال در مطالعه اي که در کشور آرژانتين بر روي بيماران مبتلا به آلرژي بيني يا رينيت آلرژيک انجام گرديد، نشان داد درصد قابل توجه اي از بيماران به گرده گياه برگ نو حساسيت داشتند. اکنون گرده اين گياه در اغلب نقاط کشور آرژانتين به عنوان يکي از گرده هاي اصلي آلرژي زا شناخته مي شود.

علاوه بر آن با توجه به مطالعاتي که در کشور نيوزلند بر روي خصوصيات آلرژي زايي گرده درخت برگ نو انجام شده است و  نقش آن در ايجاد آسم و تشديد عوارض ناشي از اگزما به اثبات رسيده است، در حال حاضر کاشت اين گياه در اين کشور ممنوع مي باشد!

در پژوهشي ديگر در اسپانيا نشان داد تراکم گرده گياه برگ نو در هواي تنفسي بالا بوده و با توجه به تشابه و واکنش متقاطع اعضاي خانواده اولياسه، محققان گرده اين گياه را به عنوان يکي از عوامل بالقوه حساسيت به گرده گياهان معرفي نموده اند.

 

آلرژن هاي (مواد حساسيت زاي) گرده گياه برگ نو

مطالعات در زمينه شناسايي مواد حساسيت زاي گرده گياه برگ نو در ايران و جهان اندک و محدود مي باشد! تاکنون از گرده گياه برگ نو فقط يک آلرژن به نام Lig v ? در بانک جهاني آلرژن ها (www.allergen.org)به ثبت رسيده است.

پژوهش در ارتباط با آلرژي زايي گياه برگ نو در ايران!

تاکنون بر اساس اطلاعات موجود، مطالعه اي در خصوص آلرژي زايي گرده گياه برگ نو در ايران انجام نشده است!

با توجه به پوشش گياهي گسترده و روز افزون گياه برگ نو در فضاهاي سبز شهري و خانگي در کشور بويژه در کلان شهرها (مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان)، بنابراين نقش گرده اين گياه در بروز بيماري هاي آلرژيک تنفسي بخصوص آلرژي بيني در سطح شهر ها قابل پيش بيني است!

با توجه به اين مهم، در حال حاضر براي نخستين بار در مرکز تحقيقات ايمونولوژي دانشگاه علوم پزشکي ايران مطالعاتي در مورد شيوع حساسيت به گرده گياه برگ نو و همچنين تعيين خصوصيات مواد حساسيت زاي گرده اين گياه در حال انجام است.